Google op ‘IJsberg van McClelland’ en je krijgt honderden artikelen en plaatjes over één van mijn favoriete tools. Ik gebruik de IJsberg in bijna elk traject, zowel met groepen als individuen. Wanneer je een aantal plaatjes op het internet bekijkt zal je zien dat er vele variaties op de IJsberg zijn. Ook ik heb ooit een ideale IJsberg gemaakt. Print ‘m vast uit, dan kun je het plaatje erbij houden terwijl je dit artikel leest. Daarna mag hij aan het prikbord.

Één ding wordt in alle teksten en plaatjes direct duidelijk: Wat je ziet aan menselijk gedrag is te vergelijken met het topje van een ijsberg. Onder de waterlijn zit de rest van de ijsberg. Die zie je niet, maar is van grote invloed op wat zich boven de waterspiegel afspeelt.

De IJsberg van McClelland is een gouden tool om te snappen waarom je dingen doet die je eigenlijk niet wil doen, of waarom je dingen niet doet die je wel zou willen doen

Ik zal je vertellen hoe ik de IJsberg van McClelland inzet. Wanneer ik met mensen aan het werk ga is er altijd een coachvraag. Om die vraag helder te krijgen ga ik in gesprek met de coachee of het team. Op een gegeven moment komen we toe aan wat er gewenst wordt: ‘Ik wil meer zelfvertrouwen, dan kan ik beter functioneren.’ Of: ‘Wij moeten leren communiceren want nu wordt er veel te veel geroddeld.’ Of: ‘Ik wil een belangrijke keuze maken in mijn loopbaan, maar ik kom er niet uit.’

Wat niet werkt  is goedbedoelde tips en adviezen geven

Als je van je eigen situatie of persoonlijkheid uitgaat lijken problemen van anderen soms zo eenvoudig oplosbaar. Je bent misschien geneigd iets te zeggen als: ‘Meer zelfvertrouwen? Je moet gewoon voor jezelf opkomen!’ ‘Leren communiceren? Jullie moeten dingen rechtstreeks tegen elkaar zeggen, zonder oordeel en met de ik-boodschap.’ Of: ‘Jij kunt niet kiezen uit twee hele leuke dingen? Wat een luxe probleem. Ik zou het wel weten, je moet gewoon….. ‘

Afijn, 9 van de 10 keer heeft de persoon in kwestie de oplossingen die jij aandraagt zelf ook al bedacht. Als er onder de waterlijn geen blokkade zou zijn geweest was die oplossing (of een andere) al lang uitgevoerd.

De IJsberg van boven naar beneden

Het mooie van de IJsberg vind ik de gelaagdheid. Boven de waterlijn zie je wat je doet, hoe je handelt. Ook vaardigheden en kennis horen daar bij. Op dit niveau kun je makkelijk wijzigingen aanbrengen, mits er onder de waterlijn niets aan de hand is. Voorbeeld: Je bent niet handig met een computerprogramma. Je snapt niet hoe het moet en hebt er geen ervaring mee. Oplossing: Je volgt een cursus, gaat veel oefenen en vraagt advies wanneer je er niet uitkomt. Voilà, probleem opgelost.

Nu komen we in de lagen onder de waterlijn. Hier gaat het over wat je denkt en voelt. Dat kunnen ondersteunende gedachten en gevoelens zijn, dan is er niets aan de hand. Wanneer ideeën, opvattingen, oordelen en emoties jou beperken in wat je wil, heb je wel een probleem.

Nieuw voorbeeld: Je hebt twee aanbiedingen voor werk gekregen. Alle twee zijn even leuk. Maar bij nader onderzoek blijkt dat die ene aanbieding aansluit bij jouw idee van ‘een goede baan’ en die andere meer aansluit bij wat jij ervaart als zinvol en bevredigend. Nee zeggen tegen die baan waar je aanzien mee verwerft is niet zo makkelijk.

Vaak zitten blokkades redelijk dicht onder de waterlijn. Dat zijn de lagen waar je onderzoek kunt doen en tot heldere inzichten kunt komen. Op dit niveau kun je veranderen door iets te doen met die inzichten en dat veel te herhalen.

Hoe dieper je in de IJsberg afzakt hoe authentieker het wordt en hoe meer energie je voelt als je in contact daarmee je werk doet. Deze lagen gaan over waarden, identiteit, kwaliteiten, talenten, drijfveren en zingeving. Helemaal onderin de IJsberg ben je bij je innerlijke bron gekomen. In die laag kun je niet veranderen.

Blokkades onder de waterlijn hebben invloed op gedrag boven de waterlijn

Om die blokkades zichtbaar te krijgen laat ik samen met mijn gesprekspartner(s) de waterlijn zakken. Ik herken beperkende gedachten en gevoelens o.a. wanneer ik een zin hoor die begint met ‘Ja maar…’ We onderzoeken de ‘Ja maar…’ en maken daarmee de blokkade zichtbaar: ‘Ja maar, als ik te veel van mijzelf laat zien ben ik straks de eerste die eruit ligt’. Dit is een overtuiging die jou ervan weerhoudt voor jezelf op te komen. Of deze: ‘Klinkt logisch, elkaar direct aanspreken. Maar zo’n confrontatie kan de goede verhoudingen wel aantasten’. Dit is een angst die ik vaak tegenkom bij teams en blokkerend werkt voor open communicatie.

Beperkende opvattingen, ideeën, meningen en gevoelens (vaak uit angst) zorgen ervoor dat je niet doet wat je eigenlijk wil. Wanneer je de waterlijn hebt laten zakken ben je in staat de blokkade te ontzenuwen om vervolgens met de echte vraag aan de slag te gaan. Bijvoorbeeld: ‘Hoe lukt het mij om, ondanks de angst dat ik ruzie krijg, mijn collega aan te spreken?’

De volgende vragen helpen je te onderzoeken in welke lagen het probleem zich bevindt

DOEN
– Wat doe ik?
– Hoe doe ik het?
– Heb ik voldoende kennis en vaardigheden?

DENKEN
– Wat is mijn mening, opvatting of overtuiging?
– Wat is mijn waarheid of interpretatie?
– Wat gebeurt er als ik het tegenovergestelde idee zou hebben?

VOELEN
– Wat zijn de gevolgen als ik dit doe?
– Wat hangt er boven mijn hoofd?
– Waar ben ik bang voor?
– Welke associatie met ervaringen uit het verleden roept dit op?

WILLEN
– Wat wil ik echt?
– Wat is belangrijk?
– Hoe wil ik omgaan met mensen?
– Wie ben ik?
– Wat geeft vervulling?
– Waar krijg ik energie van?

Van willen naar doen

Wanneer je de blokkade gevonden hebt is het een kwestie van afwegen. Als het gaat om beperkende gedachten en gevoelens stel jezelf dan de volgende vragen: Welk effect heeft het op mijn gedrag? Wil ik dat? Hoe kom ik wél tot het juiste handelen? Vaak moet je van mindset veranderen óf door de angst heen. Wanneer je dat doet en veel herhaalt heb je de blokkade van willen naar doen opgeheven.

Botsen met andere IJsbergen

Andere personen hebben ook een IJsberg. Collega’s, leidinggevenden en zelfs de organisatie waar je voor werkt heeft er een. Bij botsingen is het weer zaak te onderzoeken in welke laag de storing zich bevindt. Gaat het om existentiële zaken? Dan is het bijna niet mogelijk om water bij de wijn te doen. Wanneer jouw visie op zingeving haaks staat op de visie van de organisatie kun je je afvragen of het de ideale werkomgeving is. Er moet een klik zijn tussen jouw identiteit en die van de organisatie waar je voor werkt.

Ik hoop dat je enthousiast bent geworden en de IJsberg van McClelland voor jezelf en medewerkers kunt inzetten. Mocht je nog vragen hebben dan hoor ik het graag.

Literatuur: op de site

(c) 2015 Nicolette de Wijn