Niemand ontkomt eraan, aan de uitdagingen die we op ons levenspad tegenkomen. We worden voortdurend op de proef gesteld doordat we te maken krijgen tegenslagen, grote veranderingen en crises. Het zijn uitdagingen die lichamelijk, mentaal, emotioneel en spiritueel impact kunnen hebben. Je raakt uit het lood geslagen, of je valt in een diepe put. Met veerkracht kom je weer terug.
Wat is veerkracht?
Je kunt veerkracht op verschillende manieren uitleggen. Van Dale geeft er twee betekenissen voor. De eerste is: ‘Vermogen om de vorige stand weer in te nemen, nadat iets ingedrukt, uitgerekt enz. is geweest.’ In deze betekenis gaat het over elasticiteit. Je ziet het voor je: een elastiek wordt uitgerekt en komt terug in z’n oorspronkelijke vorm. Het materiaal heeft als eigenschap dat het veerkracht bezit.
De tweede betekenis volgens Van Dale gaat over energie: ‘Herstellingsvermogen van iemands gestel of gemoed.’ Hier gaat het dus over het vermogen om te herstellen (wat impliceert dat er iets beschadigd is). De Amerikaanse organisatie van psychologen (APA) zegt over de betekenis van veerkracht het volgende: ‘Veerkracht is het proces en resultaat van succesvol aanpassen aan moeilijke of uitdagende levenservaringen, met name door mentale, emotionele en gedragsflexibiliteit en aanpassing aan externe en interne eisen.’
Veerkracht bij mensen gaat dus over een proces met een resultaat. Ik vind het een troostrijke gedachte. Het is niet iets statisch, alsof je wel of niet met een eigenschap geboren bent. Het gaat over herstelvermogen, flexibiliteit en aanpassingsvermogen bij zware beproevingen in het leven. En het kost tijd.
En dan is er nog een spirituele betekenis. Het boekje ‘Het pad van de krijger’ is een gids van de spirituele filosofie van een Japanse krijger. Het bestaat uit 36 kleine hoofdstukjes ter ondersteuning bij de beproevingen die we allemaal op ons levenspad tegenkomen. Hoofdstuk 15 heet: ‘De krijger lijdt’ en beschrijft een fase waarin het leven je op een dood spoor heeft gebracht. Je bent hulpeloos verloren, ineengestort, alleen op de wereld. Je kunt niets anders doen dan je lijden te aanvaarden. En dan komt de hoopvolle tekst die mij zo aanspreekt:
‘Maar tijdens je zielenstrijd moet één ding ongeschonden blijven: de dunne rode draad die van boven naar beneden langs je ruggengraad loopt. Moge iets, een laatste restje zelfbewustzijn en waardigheid, daarin bewaard blijven. […] Je zult tijd nodig hebben om terug te keren. Het belangrijkste is dat je zult slagen. Wat er ook gebeurt, bewaar het vertrouwen in je ruggengraat. Je zult terugkeren.’
Bewaar het vertrouwen in je ruggengraat. Het vertrouwen. In je ruggengraat. Jouw ruggengraat. De ruggengraat die in de antroposofie symbool staat voor het hoger Ik. Voor dat wat je in je diepste kern bent. Het stuk van jezelf dat als rode draad in je leven zichtbaar wordt. En dan die laatste woorden: ‘Je zult terugkeren.’ Dat is veerkracht.
Voor mij komt hier zo veel samen. In elke biografie zitten momenten en fases die om veerkracht vragen. En hoe zwaar het ook is, de houvast die je hebt zit in jezelf, of eigenlijk, die ben je zelf. De rode draad verbindt gebeurtenissen, geeft houvast én ben je in wezen zelf.
Hoe vergroot je veerkracht?
Terug naar het dagelijks leven. Hoe zwaar je het ook hebt (gehad), hoe diep je er ook in zit, je kunt veerkrachtig terugkomen. Wat kun je concreet doen om je veerkracht verder te ontwikkelen?
1. Heb vertrouwen in eigen kracht
Dat klinkt misschien makkelijker dan het is wanneer je in een klote situatie zit. Maar het kan wel. Juist op het moment dat je paniek voelt of hopeloos bent ga je met je aandacht naar binnen. Er zijn ankers die houvast geven. Je kunt je eigen waarden en je eigen waardigheid letterlijk voelen. Het is een kleine actie, in een stil moment. Je voelt: ‘Ik ben hier. Ik heb kracht. Die krachtbron gebruik ik niet om ergens tegenin te gaan, maar als bron om uit te putten.’
2. Identificeer je niet met de tegenslag
Je bent niet de pijn, je hebt pijn. Je bent niet de ziekte, je hebt een ziekte. Identificeer je ook niet met je veranderde maatschappelijke status door een scheiding of faillissement. Je bent niet wat je overkomt. Je hebt er mee te dealen. Dat is wat anders.
3. Wees bereid je aan te passen
Alles is voortdurend in verandering, of je dat nu wilt of niet. En je kunt onmogelijk op alle verandering voorbereid zijn. Er gebeuren onverwachte dingen die grote impact hebben op je leven. Dan moet je kunnen anticiperen. Bij veranderingen flexibel meebewegen en terugveren. De grote kunst is aanpassing met behoud van wie je ten diepste bent. Je geeft jezelf niet op.
4. Verbind je met anderen
We zijn sociale wezens en kunnen niet zonder verbinding. In zware tijden is het vaak moeilijk om je echt te verbinden en je kwetsbaar op te stellen, maar het helpt wel om je draagkracht te vergroten. En andersom werkt het ook. Als jij er kunt zijn voor iemand anders help je ook jezelf verder.
5. Leer het proces te zien
Niets is voor altijd. Zelfs de naarste periodes gaan voorbij. Het zijn onderdelen van een groter verhaal. Het leven als een voortdurende verandering zien helpt je om te relativeren. Je bekijkt het vanuit een ruimer perspectief. Misschien kun je zelfs uit de chaos iets nieuws laten ontstaan.
Tot slot
Kort samengevat lijkt veerkracht te gaan over aanpassingsvermogen in combinatie met een diepe verbinding met jezelf. Daardoor ben je in staat steeds terug te komen. De ene mens is er in aanleg beter in dan de ander. Maar ook voor het ontwikkelen en cultiveren van veerkracht geldt: oefening baart kunst. Hoe meer succes-ervaring je opdoet, hoe beter je om kunt gaan met uitdagende situaties.
Referenties
Van Dale handwoordenboek van hedendaags Nederlands
De Amerikaanse organisatie van psychologen (APA) www.apa.org/topics/resilience
Schultz, L. Estrella, Het pad van de krijger. 2000. Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk