Tijdens een gesprek bij de Vrijwilligers Centrale Regio Alkmaar (VCRA) vertelt Monique Amerika (PR) alles wat ik wil weten over werken met vrijwilligers in de zorg. Eén ding is duidelijk: de tijd dat vrijwilligerswerk werd verricht door pensioengerechtigden die geen zin hebben om achter de geraniums te zitten is definitief voorbij. Vrijwilligers zijn meer zichtbaar geworden en er wordt een professionaliseringsslag gemaakt binnen organisaties.

Van oudsher hebben mensen charitatieve motieven om vrijwilligerswerk te verrichten. Vanuit een religieuze of socialistische achtergrond voelen zij min of meer de verplichting zich in te zetten voor zwakkeren in de samenleving. Voor de vrijwilliger anno 2014 valt er ook wat te halen. Hij ziet het vrijwilligerswerk bijvoorbeeld als een manier om zijn kansen op de arbeidsmarkt te vergroten.

Studenten en scholieren willen werkervaring opdoen, mensen ‘in between jobs’ willen geen gat in hun C.V. laten vallen. Anderen willen re-integreren richting een betaalde baan. Er zijn ook mensen met een goede baan die zich een dagdeel in de week inzetten om iets existentieels toe te voegen aan hun leven.

Wat zijn de voor- en nadelen van werken met vrijwilligers?

Het is mogelijk dat je bespaart op de begroting als je vrijwilligers kunt inzetten. Maar dat gaat niet vanzelf. In de beginfase moet je investeren om op de lange termijn een groep vrijwilligers goed te laten functioneren.

Betaalde krachten zorgen over het algemeen voor meer continuïteit. Vrijwilligers willen zich meestal niet voor lange tijd aan een organisatie binden. Het voordeel is dat je vrijwilligers goed kunt inzetten bij projecten. Vrijwilligers werken meestal maar een paar uur per week/maand. Het grote voordeel is dat je heel gericht de uren kunt invullen waar je extra steun kunt gebruiken.

Wat zijn de valkuilen als je werkt met vrijwilligers?

De verantwoordelijkheid van betaalde krachten is anders dan die van vrijwilligers. Risico’s met cliënten moeten tot een minimum zijn beperkt. Met name in de zorg hebben vrijwilligers zelf ook begeleiding of intervisie nodig. Je kunt vrijwilligers niet zomaar confronteren met situaties die ervaring of deskundigheid vereisen. Denk aan omgaan met agressie, vragen over levenseinde of onvoorziene situaties die medisch handelen vereisen.

Vrijwilligers komen om bepaalde werkzaamheden te verrichten, maar nemen niet het werk van betaalde krachten volledig over. Ze kunnen mooi de activiteiten verrichten waar je weinig deskundigheid voor nodig hebt. Denk aan gezellig thee drinken of met cliënten mee de stad in om kleding te kopen. Vaak zijn dat de leuke klussen die betaalde en geschoolde medewerkers ook willen doen. Dat kan het gevoel geven dat alleen de lastige taken overblijven voor de medewerkers.

Vrijwilligers ontvangen geen salaris, maar willen wel degelijk erkenning en aandacht. De teleurstelling is groot wanneer je zegt vrijwilligers serieus te nemen terwijl ze worden overgeslagen bij het uitdelen van kerstpakketten en uitjes. Een deel van de vrijwilligers haakt dan definitief af.

Zeker in de zorg, waar met kwetsbare mensen wordt gewerkt is niet iedereen geschikt om als vrijwilliger mee te draaien. Dat iemand vrijwillig zijn dienst aanbiedt wil niet zeggen dat je geen eisen en voorwaarden mag stellen. Waar gaat het jou om als je overweegt iemand aan te nemen? De kans voor de vrijwilliger of de toegevoegde waarde voor de cliënt, of kan dat samen gaan?

Succesfactoren voor het werken met vrijwilligers

Professionalisering van vrijwilligerswerk stuit op weerstand, zowel bij organisaties als vrijwilligers. Toch moet je een goede basis hebben om met elkaar in zee te kunnen. Vrijwillig is niet vrijblijvend, dat geldt voor vrijwilligers én organisaties. Wat heb je als organisatie nodig om vrijwilligers succesvol in te zetten?

1. Bedenk waarom je met vrijwilligers wilt werken. Wat is je doel en waarom neem je daarvoor geen betaalde krachten aan

2. Zorg dat er vrijwilligersbeleid is en maak dat inzichtelijk voor zowel vrijwilligers als betaalde krachten.

3. Investeer in vrijwilligers door een vrijwilligerscoördinator aan te stellen. Faciliteer begeleiding en intervisiegroepen en bied cursussen aan om kennis en vaardigheden te vergroten. Het risico is dat de vrijwilliger waar je net in geïnverteerd hebt wegloopt maar daar tegenover staat dat je mensen juist bindt als je iets extra’s te bieden hebt.

4. Maak een profiel per functie. Welke eisen stel je aan vrijwilligers die op diverse plekken in de organisatie werken? Overweeg zorgvuldig welke werkzaamheden je (met of zonder toezicht) laat uitvoeren door een vrijwilliger.

5. Voer een sollicitatiegesprek zoals je dat met betaalde krachten ook doet. Stel goede vragen en check de achtergrond. Vraag altijd om een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG). Realiseer je dat het geen garantiebewijs is, laat je intuïtie spreken.

6. Maak duidelijke afspraken met elkaar. Sluit een vrijwilligerscontract af waarin je afspraken over taken, wederzijdse verwachtingen, huisregels en beloning vastlegt. Wat is er nodig aan begeleiding van de vrijwilliger? Hoe wordt er overleg gepleegd rondom cliënten? Waar kan de vrijwilliger terecht met vragen?

7. Laat het volkomen helder zijn voor iedereen in de organisatie wie vrijwilligerswerk verricht. Vrijwilligers en betaalde krachten hebben verschillende taken en verantwoordelijkheden.

8. Laat je voorlichten op het gebied van wet- en regelgeving. Vrijwilligers hebben geen arbeidsverhouding, maar er zijn wel degelijk regels. Zo mag je bijvoorbeeld een vergoeding betalen, maar daar zit een maximum aan. Vanzelfsprekend heb je een verantwoordelijkheid omtrent de veiligheid van de vrijwilliger.

Tot slot twee tips van Monique
1. Wees niet bang voor iemand die zegt ook nog op zoek te zijn naar een betaalde baan en eventueel kort zal blijven. Stel je erop in en doe er je voordeel mee. Het zijn vaak hele actieve mensen met expertise waar je goede afspraken mee kunt maken.

2. Als je mensen zoekt kun je een vacature plaatsen bij de vacaturebank van een vrijwilligers centrale. Blijf tegelijk ook zoeken binnen het eigen netwerk.

Links
Voorbeelden voor beleid en contracten zijn gratis te verkrijgen bij de VCRA. Ook voor vragen, ondersteuning, deskundigheidsbevordering en voorlichting kun je daar terecht: www.vcra.nl

Alle vrijwilligers centrales vind je op www.vrijwilligerswerk.nl

NOV is de overkoepelende belangenorganisatie van vrijwilligerswerk: www.nov.nl

Informatie over een VOG vind je op de pagina van het Ministerie van Veiligheid en Justitie www.justis.nl/producten/vog/

(c) 2014 Nicolette de Wijn